Αγαπητές/οί συνάδελφοι,
Η πρόσφατη επιδημία του νέου κορωνοϊού(SARS-Cov-2) θέτει επί τάπητος το θέμα της προστασίας του υγειονομικού προσωπικού, καθώς είναι η πληθυσμιακή ομάδα με τις περισσότερες πιθανότητες νόσησης αλλά και διασποράς του ιού.
Είναι γνωστό πως, όπως και οι υπόλοιποι κορωνοϊοί, ο SARS-Cov-2 ακολουθεί αερομεταφερόμενο πρότυπο μετάδοσης, εμφανίζοντας τις υψηλότερες συγκεντρώσεις στις εκκρίσεις του ανωτέρου αναπνευστικού. Όπως μπορεί κανείς να αντιληφθεί λογικά – αλλά και όπως προκύπτει από την πρόσφατη διεθνή και εγχώρια εμπειρία – οι Ωτορινολαρυγγολόγοι και οι Οφθαλμίατροι αποτελούν ιδιαίτερα υψηλού κινδύνου ομάδα, καθώς οι αποστάσεις, που διατηρούν από τον ασθενή κατά την κλινική εξέταση, είναι μικρές και οι εξεταστικές μέθοδοι προκαλούν μεγάλη παραγωγή αερολυμάτων και διασπορά μικροσταγονιδίων στην ατμόσφαιρα. Ήδη, σε χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και το Ιράν καταγράφονται θάνατοι Ωτορινολαρυγγολόγων, ενώ κάποιοι ακόμα νοσηλεύονται σε κρίσιμη κατάσταση σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας.
Τα παραπάνω στοιχεία έχουν οδηγήσει την διεθνή βιβλιογραφία να θεωρεί τις Ωτορινολαρυγγολογικές ιατρικές πράξεις και χειρουργικές επεμβάσεις ως υψηλού κινδύνου για τη μετάδοση της νόσου και οι διάφορες εγχώριες επιστημονικές εταιρίες έχουν εκδώσει επιπλέον οδηγίες για την τέλεση τους.
Στις κρίσιμες περιστάσεις της πανδημίας του Covid-19, είναι αναγκαίο να επιδείξουμε ψυχραιμία, ατομική́ και κοινωνική́ υπευθυνότητα, προασπίζοντας την επιστημονική μας ταυτότητα, αλλά και προστατεύοντας τόσο την προσωπική μας υγεία, καθώς και την υγεία αυτών που βρίσκονται πλάι μας. Ως Εταιρεία Ωτορινολαρυγγολογίας Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου Αθηνών θα προσπαθούμε να παραμένουμε χρήσιμοι στους συναδέλφους και το κοινωνικό σύνολο. Για τον σκοπό αυτό παραθέτουμε την πλέον πρόσφατη αποδελτίωση της τρέχουσας βιβλιογραφίας με σκοπό την βοήθεια όλων μας.
Εκ μέρους του Δ.Σ. της Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου Αθηνών
Ο Πρόεδρος Ο Γεν. Γραμματέας
Ε.Κυροδήμος Γ. Παπαχαραλάμπους
Α. Γενικά μέτρα
- Συστήνεται η διακοπή της λειτουργίας τακτικών εξωτερικών ιατρείων, όπως και η εξέταση ασθενών με ήπια και μη απειλητικά για τη ζωή συμπτώματα. Εξετάζονται μόνο ασθενείς με επείγοντα προβλήματα υγείας και με γνωστή κακοήθεια.
- Συστήνεται η εξαίρεση των ιατρών >65 ετών από την εξέταση ασθενών και από τις υψηλού κινδύνου παρεμβάσεις.
- Συνιστάται η θερμομέτρηση των ασθενών, που νοσηλεύονται στην κλινική, 2 φορές την ημέρα και η λήψη ζωτικών σημείων 4 φορές την ημέρα.
Β. Κλινική Εξέταση
- Να περιλαμβάνονται στο ιστορικό του ασθενούς ερωτήσεις που σχετίζονται με τα συμπτώματα της SARS-Cov-2 λοίμωξης (βήχας, πυρετός, διάρροιες). Η ανοσμία είναι ένα σύμπτωμα που διαλανθάνει της προσοχής και μπορεί να εμφανιστεί ως και στο 30% των ασυμπτωματικών φορέων.
- Πρέπει να διερευνάται το ενδεχόμενο της πιθανής επαφής με κρούσμα.
- Η διαδικασία της λήψης του ιστορικού πρέπει να διενεργείται από απόσταση ασφαλείας τουλάχιστον 1,5m, με τον ιατρό και τον ασθενή να φέρουν τουλάχιστον απλή χειρουργική μάσκα.
- Συνιστάται θερμομέτρηση όλων των ασθενών πριν την κλινική εξέταση.
- Κατά την κλινική εξέταση ο ιατρός πρέπει να φέρει πλήρη προστατευτικό εξοπλισμό. Αυτός πρέπει να περιλαμβάνει αδιάβροχη μπλούζα μίας χρήσης, που καλύπτει πλήρως τις ακάλυπτες επιφάνειες, γυαλιά, σκούφο, διπλά γάντια και μάσκα με φίλτρο κατηγορίας τουλάχιστον Ν95 ή FFP3 και επιπλέον απλή χειρουργική μάσκα πάνω από την μάσκα με το φίλτρο.
- Σε περίπτωση ένδειας υλικού προτείνεται η χρήση του εξοπλισμού από έναν ιατρό της κλινικής ή των επειγόντων, ο οποίος θα εξετάζει τους ασθενείς, και οι υπόλοιποι θα κάνουν επικουρική εργασία διατηρώντας την απόσταση ασφαλείας και φέροντας απλή χειρουργική μάσκα.
Γ. Ενδοσκόπηση- λαρυγγοσκόπηση
- Η ενδοσκόπηση είναι ιατρική πράξη, που οδηγεί στην παραγωγή μεγάλης ποσότητας αερολυμάτων και γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγεται και να περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα και επείγοντα περιστατικά.
- Ο ιατρός πρέπει να φέρει οπωσδήποτε τον πλήρη προστατευτικό εξοπλισμό, που προαναφέρθηκε. Ιδανικά, αντί για προστατευτικά γυαλιά να φέρει ασπίδα προσώπου
- Στην αίθουσα να παρευρίσκονται οι απολύτως απαραίτητοι συμμετέχοντες στη διαδικασία και η πόρτα πρέπει να παραμένει κλειστή.
- Για αναισθησία να αποφεύγεται ο ψεκασμός με ξυλοκαΐνη. Εναλλακτικά να χρησιμοποιούνται gel ξυλοκαΐνης για το εύκαμπτο λαρυγγοσκόπιο και τολύπια εμβαπτισμένα στην ξυλοκαΐνη για την αναισθητοποίηση της ρινικής κοιλότητας.
- Η επαρκής αναισθητοποίηση μειώνει την πιθανότητα πταρμού και διασποράς αερολυμάτων.
- Οι οδηγίες στη βιβλιογραφία για την αποστείρωση των ενδοσκοπίων αφορούν την πλήρη εμβύθιση τους στο υγρό της αποστείρωσης μετά τον καθαρισμό τους με την συνηθισμένη διαδικασία.
Δ. Ρινολογία
- Εξετάζονται μόνο τα επείγοντα περιστατικά.
- Ασθενείς με ανοσμία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, καθώς μπορεί να αποτελούν ασυμπτωματικούς φορείς του SARS-Cov-2.
- Αποφεύγεται η ενδοσκόπηση της ρινός όπου είναι δυνατόν.
- Κατά τις ενδοσκοπικές διαδικασίες, εξεταστικές και χειρουργικές, χρησιμοποιείται πλήρης εξοπλισμός προστασίας, όπως περιγράφθηκε παραπάνω.
- Δεν υπάρχουν βιβλιογραφικά δεδομένα κατά της χρήσης ρινικών εκνεφωμάτων και ρινικών πλύσεων. Παρά ταύτα είναι εύλογο να θεωρηθούν ως διαδικασίες υψηλού κινδύνου. Σε περιπτώσεις που κριθεί πως είναι απαραίτητα, θα πρέπει να πραγματοποιούνται από τον ασθενή χωρίς παρουσία άλλων στον ίδιο χώρο, με καλό αερισμό και καθαρισμό των επιφανειών μετά την εφαρμογή.
Επίσταξη
- Στόχος στην αντιμετώπιση της επίσταξης είναι να μειωθεί στο ελάχιστο δυνατό ο αριθμός των περιστατικών προς νοσηλεία.
- Συνιστάται η χρήση των ίδιων μέσων ατομικής προστασίας που χρησιμοποιούνται στις διαγνωστικές ενδοσκοπικές μεθόδους.
- Προτιμάται ο έλεγχος της επίσταξης με καυτηριασμό ή ρινικό επιπωματισμό εφ’ όσον είναι δυνατό, με σκοπό να αποφευχθεί η χειρουργική παρέμβαση.
- Ο ασθενής εισάγεται μόνο εφ’ όσον η επίσταξη δεν ελέγχεται με τον επιπωματισμό.
- Όλοι οι ασθενείς πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν να είναι δυνητικά μολυσμένοι από SARS-Cov-2.
Ενδοσκοπική χειρουργική ρινός και παραρρινίων
- Η ενδοσκοπική χειρουργική ρινός και παραρρινίων θεωρείται από τις τεχνικές με την υψηλότερη διασπορά αερολυμάτων λόγω του υψηλού ιικού φορτίου των ρινικών εκκρίσεων, των συχνών πλύσεων και της χρήσης υψηλής ισχύος οστεογλυφάνων. Λόγω αυτής της επικινδυνότητας συνιστάται μόνο για επείγοντα περιστατικά και κακοήθειες.
- Η εμπειρία από την Κίνα και την Αμερική δείχνει σαφή μείωση της διασποράς με τη χρήση ενισχυμένου προστατευτικού εξοπλισμού. Πέραν της αδιάβροχης στολής και των προστατευτικών του προσώπου, διπλών γαντιών και της χρήσης μάσκας με φίλτρο Ν95 για όλους τους παρευρισκόμενους στη χειρουργική αίθουσα, συνιστάται επιπλέον χρήση μάσκας με φίλτρο PAPR (Powered AirPurified Respirators), καθώς η απλή χρήση μάσκας Ν95 θεωρείται ανεπαρκής για την προστασία από το SARS-Cov-2.
- Στις ΗΠΑ έχει προταθεί και εφαρμόζεται έλεγχος για τον SARS-Cov-2 σε όλους τους ασθενείς, που πρόκειται να υποβληθούν σε ενδοσκοπική χειρουργική ρινός, ακόμα και στους ασυμπτωματικούς με αρνητικό ιστορικό. Στην Κίνα πραγματοποιείται έλεγχος μόνο σε συμπτωματικούς ή σε ασθενείς με θετικό επιδημιολογικό ιστορικό.
- Σε περίπτωση που ο έλεγχος είναι αρνητικός, τότε δύναται να προχωρήσουν σε επέμβαση με χρήση πλήρους εξοπλισμού και μάσκας Ν95 μόνο. Σε περίπτωση που ο έλεγχος είναι θετικός και δεν μπορεί να αναβληθεί η επέμβαση, η χρήση PAPR είναι υποχρεωτική και στη συνέχεια ο ασθενής νοσηλεύεται σε θάλαμο αρνητικής πίεσης.
- Οι ενδοσκοπικές χειρουργικές επεμβάσεις διενεργούνται σε χειρουργικές αίθουσες αρνητικής πίεσης, με παρευρισκόμενο το απολύτως απαραίτητο προσωπικό. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό, η πόρτα της αίθουσας παραμένει κλειστή καθ’ όλη τη διάρκεια της επέμβασης και η αίθουσα δεν χρησιμοποιείται για 20 λεπτά μετά το πέρας αυτής. Παρατηρητές και εκπαιδευόμενοι δεν επιτρέπεται να παρευρίσκονται.
- Σε περίπτωση ανεπαρκών μεθόδων προστασίας και εξοπλισμού εξετάζεται το ενδεχόμενο ανοικτής χειρουργικής παρέμβασης.
Ε. Ωτολογία
- Αναρρόφηση: Ο κίνδυνος από τη χρήση της αναρρόφησης είναι χαμηλός, αλλά υπαρκτός. Συνιστάται η χρήση του προστατευτικού εξοπλισμού που χρησιμοποιείται και για την κλινική εξέταση του ασθενούς, ενώ για την αφαίρεση βύσματος κυψελίδας να προτιμώνται μέθοδοι που δεν χρησιμοποιούν αναρρόφηση όπως το άγκιστρο.
- Συστηματική χορήγηση στεροειδών: Η συστηματική χορήγηση στεροειδών ενέχει τον κίνδυνο επιδείνωσης επιβεβαιωμένης Covid-19 λοίμωξης και συνίσταται να αποφεύγεται.
- Σε μη επιβεβαιωμένα περιστατικά (unknown Covid-19 status) η συστηματική χρήση των στεροειδών σε ασθενείς με νόσο του Meniere, Ιδιοπαθή Αιφνίδια Νευροαισθητήρια Βαρηκοΐα, και πάρεση του προσωπικού νεύρου, θα πρέπει να εξατομικεύεται και να εξασφαλίζεται η συγκατάθεση του ασθενούς.
- Ενδοτυμπανικές εγχύσεις στεροειδών: Μπορούν να χορηγηθούν με τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς ενδοτυμπανικά στεροειδή. Σε αυτή την περίπτωση δίνουμε οδηγία στον ασθενή να μην αποβάλλει τα πτύελά του.
- Κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα: Δεν συνιστάται απόκλιση από τη συνήθη διαχείριση.
ΣΤ. Ωτοχειρουργική
- Μαστοειδεκτομή: Περιορίζεται για τα επείγοντα περιστατικά όπως η οξεία μαστοειδίτιδα και επιπλοκές της χρόνιας μέσης ωτίτιδας. Περιστατικά με χολοστεάτωμα, ακουστικό νευρίνωμα ή κοχλιακή εμφύτευση, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών, συνιστάται να αναβάλλονται.
- Η χρήση του οστεογλύφανου πρέπει να διατηρείται στο ελάχιστο δυνατό.
- Στην απλή μαστοειδεκτομή ενθαρρύνεται η χρήση του κοχλιαρίου.
- Τα ατομικά μέσα προστασίας και οι συμβουλές για το προσωπικό και το χώρο του χειρουργείου παραμένουν ίδιες, όπως και στην ενδοσκοπική χειρουργική της ρινός.
Ζ. Χειρουργική Κεφαλής και Τραχήλου
- Συνιστάται αναβολή και επαναπρογραμματισμός όλων των χειρουργείων των ασθενών με καλοήθεις παθήσεις κεφαλής και τραχήλου.
- Συνιστάται να πραγματοποιούνται επεμβάσεις μόνο σε ασθενείς με επιβεβαιωμένη ή σχεδόν βέβαιη κακοήθεια. Χειρουργεία για βλάβες με μικρότερη πιθανότητα κακοήθειας (πχ λευκοπλακία λάρυγγα) συνιστάται να αναβάλλονται.
- Ασθενείς άνω των 70 ετών με κακοήθεια, που προκαλεί επείγον πρόβλημα υγείας (πχ δύσπνοια, αιμορραγία), πρέπει να εξυπηρετούνται με τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η ελάχιστη δυνατή παραμονή τους στο νοσοκομείο.
- Ακολουθείστε τις ήδη δοθείσες οδηγίες για την ενδοσκόπηση των ασθενών αυτών.
- Οι απεικονιστικές εξετάσεις πρέπει να περιορίζονται στις ελάχιστες δυνατές για τον ορθό σχεδιασμό της αντιμετώπισης των ασθενών και με την ελάχιστη δυνατή μετακίνηση (αν είναι δυνατόν να πραγματοποιούνται την ίδια ώρα σε ένα μόνο εργαστήριο).
- Επιπλέον εκτιμήσεις από την διεπιστημονική ομάδα διαχείρισης ΚΚΤ (λογοθεραπευτές, οδοντιάτρους, φυσικοθεραπευτές) να αποφεύγονται εφ’ όσον δεν είναι απολύτως απαραίτητες.
- Τα ογκολογικά συμβούλια συνιστάται να συνεχίσουν να πραγματοποιούνται στην ίδια συχνότητα με έναν συμμετέχοντα από την κάθε ειδικότητα.
- Χειρουργική θεραπεία
- Να πραγματοποιούνται μόνο τα επείγοντα χειρουργεία. Τα χειρουργεία του θυρεοειδούς μπορούν να αναβληθούν εφ’ όσον δεν υπάρχουν αποφρακτικά φαινόμενα.
- Ασθενείς που πιθανό να χρειαστούν ΜΕΘ μετεγχειρητικά συνιστάται να αναβάλλονται.
- Ο χειρουργικός χρόνος πρέπει να είναι ο ελάχιστος δυνατός. Συνιστάται να επιστρατεύονται οι πιο έμπειροι χειρουργοί και να προτιμώνται μισχωτοί από ελεύθερους κρημνούς.
- Το προσωπικό στην αίθουσα να περιορίζεται στο απολύτως απαραίτητο. Όλοι πρέπει να φέρουν πλήρη προστατευτικό εξοπλισμό, όπως έχει περιγραφεί, μάσκες με φίλτρα PARPή διαφορετικά ασπίδες προσώπου, μάσκα FFP3 και απλή χειρουργική μάσκα πάνω από αυτήν.
- Ιδανικά οι επεμβάσεις πρέπει να πραγματοποιούνται σε χειρουργική αίθουσα με αρνητική πίεση.
- Χημειο-ακτινοθεραπεία
- Σε περίπτωση που είναι δυνατόν να προτιμάται η ακτινοθεραπεία ως μονοθεραπεία από τη συνδυασμένη χημειο-ακτινοθεραπεία.
- o Προτιμώνται σχήματα συμβατικού κερματισμού δόσης ακτινοθεραπείας από τον υπερκερματισμό δόσης (hyperfractionated).
- o Σε περιπτώσεις καρκίνου Τ1,2 της γλωττιδικής μοίρας του λάρυγγα προτιμούνται σχήματα ελαφρώς επιταχυνόμενου υποκερματισμού δόσης (hypofractionation) με δόση ανά συνεδρία 2,3Gy.
- o Σε ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε ανακουφιστική ακτινοθεραπεία προτιμούνται σχήματα υποκερματισμού δόσης 3-4Gy ανά συνεδρία.
- o Ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε ανακουφιστική χημειοθεραπεία συνιστάται να καθυστερούν την έναρξη της θεραπείας εφ’ όσον παραμένουν ασυμπτωματικοί ή με ήπια συμπτώματα.
- Παρακολούθηση (Follow up)
Συνιστάται να γίνεται η παρακολούθηση των ασθενών με ΚΚΤ σε όσο πιο αραιά διαστήματα κρίνεται ασφαλές.
- Σε ασθενείς που έχουν παρέλθει 18-24 μήνες από τη θεραπεία συνιστάται αναβολή της προγραμματισμένης επανεκτίμησης μέχρι να συμπληρωθούν 6-9 μήνες από τον προηγούμενο έλεγχο.
- Δίδεται προτεραιότητα σε ασθενείς που έχουν ολοκληρώσει πρόσφατα τη θεραπεία (4-52 εβδομάδες).
- Ανάλογα τη δυνατότητα του κέντρου δίδεται η επιλογή της τηλεφωνικής παρακολούθησης των ασθενών και της εξ’ αποστάσεως αξιολόγησης των απεικονιστικών εξετάσεων.
- Συνιστάται αναβολή έναρξης νέων κλινικών μελετών.
Διενέργεια τραχειοτομής/ τραχειοστομίας
Επείγουσα τραχειοστομία σε ασθενή χωρίς στοιχεία για Covid-19 (unknown Covid-19 status)..
Χειρισμός του ασθενούς ως θετικού στον Covid-19.
Δεν υπάρχει διαθέσιμος χρόνος για εργαστηριακό έλεγχο του ασθενούς.
- Αναστρέψιμη αιτία απόφραξης αεραγωγού
- Προτιμάται η διασωλήνωση του ασθενούς από την διενέργεια τραχειοστομίας
- Αποφυγή χρήσης υψηλής ροής οξυγόνου.
- Ο ικανότερος αναισθησιολόγος διαθέσιμος πρέπει να αναλάβει την διασωλήνωση του ασθενούς, ώστε να επιτευχθεί διασωλήνωση με την πρώτη προσπάθεια (maximize first pass success).
- Ο ικανότερος χειρουργός ΩΡΛ διαθέσιμος πρέπει να αναλάβει την διενέργεια της τραχειοστομίας εάν χρειαστεί. Για τις οδηγίες τραχειοστομίας βλέπε παρακάτω.
- Μείωση του αριθμού των ιατρών της χειρουργικής αίθουσας στον μικρότερο δυνατό.
- Μη αναστρέψιμη αιτία απόφραξης αεραγωγού (π.χ. επί κακοήθους νεοπλασίας λάρυγγα)
- Οι ικανότεροι αναισθησιολόγοι και ΩΡΛ χειρουργοί να αναλαμβάνουν την διαδικασία ούτως ώστε να επιτυγχάνεται αυτή με ασφάλεια, ακρίβεια και ταχύτητα.
- Μείωση του αριθμού των ιατρών της χειρουργικής αίθουσας στον μικρότερο δυνατό.
Προετοιμασία ομάδας της χειρουργικής αίθουσας:
- Χρήση μάσκας FFP3
- Προστασία ματιών και προσώπου (λόγω κινδύνου μόλυνσης της ομάδας με αναπνευστικές εκκρίσεις ή σωματικά υγρά του ασθενούς) μέσω χειρουργικής μάσκας με ενσωματωμένο πλαστικό προστατευτικό προσώπου ή fullface ασπίδα προστασίας.
- Χρήση αδιάβροχης χειρουργικής ποδιάς μιας χρήσεως.
- Χρήση χειρουργικών γαντιών που επιτρέπουν την χρήση ραμμάτων, της ψηλάφησης και της ορθής χρήσης των χειρουργικών εργαλείων. Σύσταση για χρήση ¨διπλών γαντιών”
- Μετά την εισαγωγή του τραχειοσωλήνα στην τραχεία, χρήση φίλτρου θερμοκρασίας και ύγρανσης (HME) στον τραχειοσωλήνα για την μείωση πιθανής της διασποράς του ιού.
Η. Χρήση προστατευτικού εξοπλισμού και ατομικών μέτρων προστασίας
- Επιμελές πλύσιμο τον χεριών πριν και μετά από κάθε διαδικασία.
- Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής στον υγειονομικό σταθμό συνιστάται η χρήση απλής χειρουργικής μάσκας και γαντιών. Αποφεύγετε να αγγίζετε τη μάσκα με τα χέρια.
- Η μάσκα Ν95 ή FFP3 θεωρητικά πρέπει να αλλάζει μετά από κάθε ασθενή. Λόγω έλλειψης πόρων αυτό είναι αδύνατο να συμβεί παγκοσμίως. Έχει αποδειχθεί όμως πως, λόγω εποικισμού της μάσκας, η χρήση της για πάνω από 8 ώρες είναι επικίνδυνη.
- Μην επανατοποθετείτε την χειρουργική μάσκα ή τη μάσκα Ν95 με τα χέρια.
- Η τοποθέτηση του προστατευτικού εξοπλισμού γίνεται με την εξής σειρά
- Πλύσιμο χεριών και εφαρμογή αντισηπτικού υγρού
- Κάλυψη τριχωτού κεφαλής
- Τοποθέτηση αδιάβροχης ποδιάς και μπλούζας
- Τοποθέτηση μάσκας Ν95/FFP3 και έλεγχος εφαρμογής
- Τοποθέτηση γυαλιών
- Τοποθέτηση 2 ζευγών γαντιών
- Ενδιάμεσα των σταδίων χρήση αντισηπτικού διαλύματος
- Εξίσου σημαντική και η διαδικασία αφαίρεσης του εξοπλισμού
- Αφαίρεση του ζεύγους γαντιών εργασίας αφού πρώτα εφαρμοστεί αντισηπτικό διάλυμα
- Εκ νέου εφαρμογή αντισηπτικού και τοποθέτηση καθαρού ζεύγους γαντιών
- Αφαίρεση μπλούζας και γυαλιών χωρίς να ακουμπήσουν την πρόσθια επιφάνεια
- Αφαίρεση μάσκας χωρίς τα χέρια να αγγίξουν το φίλτρο
- Αφαίρεση κάλυψης τριχωτού κεφαλής
- Αφαίρεση γαντιών
- Εκ νέου επιμελές πλύσιμο χεριών
Πηγές
- Peter Rea, Simon Lloyd DJ. Guidance for Undertaking Otological Procedures during COVID-19 Pandemic.; 2020.
- David J Brewster, Nicholas C Chrimes, Thy BT Do, Kirstin Fraser, Chris J Groombridge, Andy Higgs, Matthew J Humar, Timothy J Leeuwenburg, Steven McGloughlin, Fiona G Newman, Chris P Nickson, Adam Rehak DV and JJG. Management, Consensus statement: Safe Airway Society principles of airway Group, and tracheal intubation specific to the COVID-19 adult patient. Med J Aust. 2020.
- Lu D1, Wang H1, Yu R1, Yang H2 ZY. No TitleIntegrated infection control strategy to minimize nosocomial infection of coronavirus disease 2019 among ENT healthcare workers. J Hosp Infect. 2020.
- ENTUK Guidelines for changes in ENT during COVID-19 Pandemic.
- Liang T. Handbook of COVID-19 Prevention and Treatment.; 2020.
- Zara M. Patel, MD; Juan Fernandez-Miranda, MD; Peter H. Hwang, MD; Jayakar V. Nayak, MD, PhD; Robert Dodd, MD, PhD; Hamed Sajjadi, MD; Robert K. Jackler M. PRECAUTIONS FOR ENDOSCOPIC TRANSNASAL SKULL BASE SURGERY DURING THE COVID-19 PANDEMIC.
- COVID-19 Guidance for Infection Prevention and Control in Healthcare Settings.; 2020.
- Elgan Davies, Claire Hopkins, Phil Harries, Abi Walker EH. COVID-19 Epistaxis Management.; 2020.
- 9. Initial guidance for head and neck cancer management during Covid-19 pandemic in consultation with ENT UK- BAHNO.
- Guidance for Surgical Tracheostomy and Tracheostomy Tube Change during the COVID-19 Pandemic; Laura Harrison, James Ramsden, Stuart Winter, John Rocke and Elliot Heward.
- Guidance for undertaking otological procedures during COVID-19 pandemic. BSO British Society of Otology.
- European Society of Radiation Oncology – ESTRO.
Επιμέλεια – Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας:
Α’ Πανεπιστημιακή ΩΡΛ κλινική ΕΚΠΑ, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών
